Postępowanie w sprawach o rozwód i separację jest prowadzone na podstawie kodeksu postępowania cywilnego, ze szczególnym uwzględnieniem przepisów postępowania odrębnego dotyczącego spraw toczonych w sprawach małżeńskich, w tym o rozwód i separację, które znajdziemy w art. 426 i następnych k.p.c.
Jak rozpocząć postępowanie o rozwód albo separację?
Postępowanie tradycyjnie inicjuje pozew, który musi spełniać wymagania ogólne dla pism procesowych. Niedopuszczalne jest natomiast powództwo wzajemne; w czasie trwania procesu nie może być wszczęta odrębna sprawa o rozwód albo o separację. Co oczywiście nie znaczy, że strona pozwana musi stać w opozycji do żądania pozwu. Może ona również zażądać rozwodu albo separacji.
Jak wygląda postępowanie przed sądem w sprawie rozwodowej lub o separację?
Jak przy wszystkich postępowaniach w sprawach małżeńskich, tak i przy rozwodzie i separacji, posiedzenia odbywają się przy drzwiach zamkniętych, chyba że obie strony zażądają ich upublicznienia, a sąd uzna, że jawność nie zagraża moralności. W tych sprawach postępowanie dowodowe ma przede wszystkim na celu ustalenie okoliczności dotyczących rozkładu pożycia oraz sytuacji dzieci i stron, a w razie uznania powództwa – także przyczyn, które skłoniły do tego stronę pozwaną. Jeżeli sprawa nie jest sporna: pozwany uzna żądanie pozwu, a ponadto małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci, sąd może ograniczyć postępowanie dowodowe do przesłuchania stron. W żadnym wypadku nie może jednak zrezygnować z tego dowodu i oprzeć rozstrzygnięcia wyłącznie na uznaniu powództwa lub przyznaniu okoliczności faktycznych.
Sąd może wezwać stronę do osobistego stawiennictwa. Jeśli nie stawi się ona bez usprawiedliwienia, może ją skazać na karę grzywny; nie może jednak nakazać przymusowego sprowadzenia jej do sądu.
Jeśli strony lub stronę reprezentuje pełnomocnik np. adwokat czy radca prawny, konieczne jest pełnomocnictwo udzielone do prowadzenia tej konkretnej sprawy.
Czy sąd może zawiesić albo umorzyć postępowanie o rozwód i na jak długo?
Na przeprowadzenie rozprawy nie ma wpływu nieobecność jednej ze stron, z pewnym wyjątkiem: w razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa powoda na pierwszej rozprawie, postępowanie ulega zawieszeniu. Jego podjęcie następuje na wniosek powoda, nie wcześniej niż po upływie 3 miesięcy. Jeśli jednak taki wniosek nie zostanie złożony w ciągu roku, sąd umorzy postępowanie w sprawie.
Jeżeli sąd nabierze przekonania, że istnieją widoki na utrzymanie małżeństwa, może jeden raz zawiesić postępowanie. Jego podjęcie następuje na wniosek jednej ze stron, nie wcześniej niż po upływie 3 miesięcy. Jeśli jednak taki wniosek nie zostanie złożony w ciągu roku, wtedy również sąd umorzy postępowanie.
Umorzenie następuje także w razie śmierci jednego z małżonków.
Kto nie może być świadkiem w sprawie rozwodowej i o separację?
Ze względu na wiek i więzi rodzinne świadkami nie mogą być małoletni, którzy nie ukończyli trzynastu lat, ani dzieci stron, które nie ukończyły siedemnastu lat.
Przesłuchując małżonków sąd zapyta m.in. o ilość, wiek i płeć dzieci, majątek i zarobki obu małżonków, szczególne obowiązki utrzymania innych osób oraz o treść umowy majątkowej, jeżeli była zawarta. Jeśli wszystkie okoliczności nie zostaną wyjaśnione na rozprawie, sąd może wyznaczyć osobę do przeprowadzenia wywiadu środowiskowego, aby ustalić warunki, w których żyją i wychowują się dzieci stron.
Mediacja w postępowaniu o rozwód i separację
Po ostatnich zmianach w k.p.c. rozszerzono instytucję mediacji. Zasadniczo w każdym stanie sprawy o rozwód lub separację sąd może skierować strony do mediacji w celu ugodowego załatwienia spornych kwestii dotyczących zaspokojenia potrzeb rodziny, alimentów, sposobu sprawowania władzy rodzicielskiej, kontaktów z dziećmi oraz spraw majątkowych. Ponadto, jeżeli istnieją widoki na utrzymanie małżeństwa, sąd może skierować strony do mediacji nawet wtedy, gdy postępowanie zostało zawieszone. Przedmiotem mediacji może być np. pojednanie małżonków. Mediatora mogą uzgodnić strony lub może wyznaczyć go sąd.
Alimenty po rozwodzie
W sprawach zarówno o rozwód jak i o separację, jeden małżonek może dochodzić od drugiego roszczeń alimentacyjnych. Zgłasza je na rozprawie w obecności drugiego małżonka albo na piśmie, doręczając je drugiej stronie.
Jeśli toczy się sprawa o rozwód lub o separację, sprawy o charakterze „powiązanym” nie mogą być prowadzone w innych postępowaniach. W związku z tym roszczenia te są rozpatrywane w tym postępowaniu o rozwód lub separację w postępowaniu zabezpieczającym – jeśli sprawa została wytoczona w czasie trwania procesu. Mogą to być sprawy o zaspokojenie potrzeb rodziny, o alimenty co do świadczeń za okres od wytoczenia powództwa o rozwód lub o separację, o władzę rodzicielską nad wspólnymi małoletnimi dziećmi, o ustalenie kontaktów z nimi. Jeśli natomiast sprawa była wszczęta wcześniej, zostanie zawieszona i podjęta na nowo po uprawomocnieniu się wyroku o rozwód lub separację w zakresie, w którym ten wyrok nie rozstrzygnął już o żądaniach (dotyczy to spraw o zaspokojenie potrzeb rodziny, o alimenty, o władzę rodzicielską nad wspólnymi małoletnimi dziećmi, o ustalenie kontaktów z nimi).