Prowadząc działalność gospodarczą lub też będąc pracownikiem / zleceniobiorcą / wykonawcą, często zahaczamy o regulację ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. I wcale nie musimy pisać książek czy malować obrazów. Wystarczy, że kupimy program komputerowy z licencją określającą w jakim zakresie możemy go używać. Powinniśmy zastanowić się też nad tym czy „wpadniemy” w prawo autorskie, gdy zlecimy pracownikowi pisanie autorskich artykułów na blogu firmowym albo w ramach pozycjonowania stron napisanie dużej ilości artykułów na różnych blogach.
Z prawem autorskim będziemy mieć też do czynienia, gdy tworzymy jakieś wzory użytkowe lub piszemy programy komputerowe. Nie wchodząc w kazuistykę zakończę tę wyliczankę ogólnym stwierdzeniem, że takich sytuacji może być wiele i dobrze jest wiedzieć czy i jakich formalności należy dokonać, aby z prawnego punktu widzenia sytuacja była poprawna, a jednocześnie, aby żadna strona nie czuła się pokrzywdzona. Dziś chciałabym skupić się na części prawa autorskiego, regulującej programy komputerowe. Pozostałe kwestie omówię w odrębnych artykułach.
Ochrona programu komputerowego w prawie autorskim
Ustawa o prawie autorskim wprost wymienia programy komputerowe, jako jeden z przedmiotów prawa autorskiego. Nie musimy więc analizować na podstawie ogólnej definicji czy programy te podlegają ustawie, czy też nie. Do ochrony programów komputerowych zastosujemy zapisy części ogólnej ustawy, chyba że wprost dotyczą one innych utworów, albo gdy ustawa – także wprost – mówi, że nie dotyczą one programów.
Najważniejsze regulacje dotyczące ochrony programów komputerowych znalazły się w rozdziale 7 ustawy.
Zasadą jest, że programy komputerowe podlegają ochronie, jak utwory literackie. Ochrona przyznana programowi komputerowemu jest szeroka, gdyż obejmuje wszystkie formy jego wyrażenia. Dotyczy jednak go, jako integralnej całości. Z ustawy wynika wprost, że idee i zasady będące podstawą jakiegokolwiek elementu programu komputerowego, w tym podstawą łączy, nie podlegają ochronie, a przynajmniej nie prawa autorskiego.
Co obejmują autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego?
Obejmują one prawo do:
1) trwałego lub czasowego zwielokrotnienia programu komputerowego w całości lub w części jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie. W zakresie, w którym dla wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania i przechowywania programu komputerowego niezbędne jest jego zwielokrotnienie, czynności te wymagają zgody uprawnionego;
2) tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym, z zachowaniem praw osoby, która tych zmian dokonała;
3) rozpowszechniania, w tym użyczenia lub najmu, programu komputerowego lub jego kopii.
Mówi o tym art. 74 ust. 4 prawa autorskiego, o czym warto wiedzieć, bo do tego artykułu jest kilka odniesień poniżej.
No właśnie. Na przykład tu: jeżeli umowa nie stanowi inaczej, czynności wymienione w art. 74 ust. 4 pkt 1 i 2 nie wymagają zgody uprawnionego, jeżeli są niezbędne do korzystania z programu komputerowego zgodnie z jego przeznaczeniem, w tym do poprawiania błędów przez osobę, która legalnie weszła w jego posiadanie. Istotne jest zatem uregulowanie tej kwestii w umowie – jeśli program jest pisany na indywidualne zamówienie i strony chcą, żeby było inaczej, lub też przeczytanie umowy licencyjnej, jeżeli program został zakupiony w ramach licencji i chcemy go użyć na większej ilości stanowisk czy też wprowadzić w nim jakieś zmiany (aby sprawdzić czy to możliwe).
Co nie wymaga zezwolenia osoby / podmiotu, któremu przysługują autorskie prawa majątkowe?
Są pewne czynności, które nie wymagają zezwolenia uprawnionego. Zwykle są one jednak ograniczone pewnymi „jeśli”, „jeżeli”. Część z nich można inaczej uregulować w umowie. Zgody tej nie wymagają:
1) sporządzenie kopii zapasowej, jeżeli jest to niezbędne do korzystania z programu komputerowego. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, kopia ta nie może być używana równocześnie z programem komputerowym;
2) obserwowanie, badanie i testowanie funkcjonowania programu komputerowego w celu poznania jego idei i zasad przez osobę posiadającą prawo korzystania z egzemplarza programu komputerowego, jeżeli, będąc do tych czynności upoważniona, dokonuje ona tego w trakcie wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania lub przechowywania programu komputerowego;
3) zwielokrotnianie kodu lub tłumaczenie jego formy w rozumieniu art. 74 ust. 4 pkt 1 i 2, jeżeli jest to niezbędne do uzyskania informacji koniecznych do osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego z innymi programami komputerowymi, o ile zostaną spełnione następujące warunki:
a) czynności te dokonywane są przez licencjobiorcę lub inną osobę uprawnioną do korzystania z egzemplarza programu komputerowego bądź przez inną osobę działającą na ich rzecz,
b) informacje niezbędne do osiągnięcia współdziałania nie były uprzednio łatwo dostępne dla osób, o których mowa pod lit. a,
c) czynności te odnoszą się do tych części oryginalnego programu komputerowego, które są niezbędne do osiągnięcia współdziałania.
Istotne jest tu zastrzeżenie, że informacje, o których mowa w pkt 3 powyżej, nie mogą być:
1) wykorzystane do innych celów niż osiągnięcie współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego;
2) przekazane innym osobom, chyba że jest to niezbędne do osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego;
3) wykorzystane do rozwijania, wytwarzania lub wprowadzania do obrotu programu komputerowego o istotnie podobnej formie wyrażenia lub do innych czynności naruszających prawa autorskie.
Co także istotne, postanowienia umów (czy to indywidualnych czy licencyjnych) sprzeczne z wyżej przytoczonymi regulacjami dotyczącymi tego, co nie wymaga zezwolenia, są nieważne. Wynika to wprost z ustawy.
Prawa autorskie a prawa pracownika – twórcy
Jeśli prowadzimy przedsiębiorstwo zajmujące się pisaniem programów komputerowych i zatrudniamy pracowników (lub też jesteśmy pracownikiem), powinniśmy zadbać o należyte uregulowanie kwestii praw autorskich w umowie o pracę lub w odrębnej umowie. Jeśli tego nie zrobimy, nie znaczy to, że ta kwestia nas nie dotyczy. Po prostu „zdamy się” na zapisy ustawy. A ustawa stanowi, że prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej.
Inne uprawnienia w zakresie praw autorskich
Uprawniony może domagać się od użytkownika programu komputerowego zniszczenia posiadanych przez niego środków technicznych (w tym programów komputerowych), których jedynym przeznaczeniem jest ułatwianie niedozwolonego usuwania lub obchodzenia technicznych zabezpieczeń programu.
Odmienne regulacje dotyczące programów komputerowych od innych praw autorskich
*1*
Prawa autorskie dzielimy na osobiste (przysługujące twórcy) i majątkowe (prawa do korzystania z utworu, rozporządzania nim oraz wynagrodzenia). W zakresie autorskiego prawa osobistego przyjmuje się zasadę, że chronią one nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:
1) autorstwa utworu;
2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
W przypadku programów komputerowych nie stosuje się punktów 3-5.
*2*
Do producentów i importerów programów komputerowych nie stosuje się przepisów nakazujących przekazanie organizacjom zbiorowego zarządzania działającym na rzecz twórców oraz wydawców, opłat od sprzedaży egzemplarzy programów.
*3*
W przypadku programów komputerowych nie stosujemy przepisów umożliwiających:
– korzystanie z już rozpowszechnionego utworu na własny użytek,
– zwielokrotniania o charakterze przejściowym lub incydentalnym,
– wykorzystywania przez instytucje oświatowe i szkoły wyższe,
– wykorzystania dla celów bezpieczeństwa publicznego, na potrzeby postępowań administracyjnych, sądowych lub prawodawczych,
– użycia w celu reklamy publicznie dostępnej wystawy lub publicznej sprzedaży utworów,
– korzystanie z utworów w związku z prezentacją lub naprawą sprzętu,
– korzystanie w postaci obiektu budowlanego, jego rysunku, planu lub innego ustalenia, w celu odbudowy lub remontu obiektu budowlanego.
*4*
Nie stosuje się także przepisów ograniczających następcę prawnego co do zmian w utworze.
*5*
W przypadku programów komputerowych nie stosuje się przepisów mówiących:
– że twórca może odstąpić od umowy lub ją wypowiedzieć ze względu na swoje istotne interesy twórcze,
– o nadzorze autorskim,
– o zbiorowej publikacji określonej w art. 62 prawa autorskiego.
Podstawa prawna: ustawa z dnia 4 lutego 1994 o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 1994 Nr 24 poz. 83 z późn.zm.) w ramach wdrożenia dyrektywy 91/250/WE z dnia 14 maja 1991 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych (Dz. Urz. WE L 122 z 17.05.1991).
Stan prawny na dzień 13.06.2023 r.